Malazgirt savaşından sonra Anadolunun kapıları Atalarımıza açılmıştı. Bu taraflara, Anadolu Selçuklu Devletinin atası olarak Süleyman ŞAH Bu bölgeyi fethrtti. Afyon müzesi mezar taşlarının birisinde birTürkmenin Afyona kadar geldiği görülüyor
Kırklar makamı;Ulu cami arkasında cami kubbesi altında kabirler vardı. Bu erenlerin hepsini temsilen iki sanduka ile bir hücre ayrılmıştır,
HOROZ Dede; Yukarı pazar camisi yan tarafında köşe binanı arkasında kabri vardı.Hem asker hem sofi imiş. Kalenin fethi sırasında diğer iki arkadaşı Deve Dede, ve Mürdümek Sultan ile tam techizat kuşanırlar. Şifre olarak Horoz Dede öter Deve dede böğürür. Mürdümek dede, ezan okur. Kaleye hücum başlar.
Yunan işgali sırasında bir Yunan askeri, Horoz dedenin kabri üstüne ata biner gibi oturur. Yunanın ayağı uyuşur.Ağzı köpürür yere yuvarlanır.Fikri yazıcıoğlu hocamızın babası 1920 de bizzat gördüğünü oğluna anlatmıştır.
Deve dede kale eteğinde gidenler kabrinde mum yakar
Mürdümek sultan, Kalenin zaptında şehit düşmüştür.Hıdırlık Ballı pınara yakın kendi adıyla anılan kabirdedir.
İmdat dede ;kabri Kalededir. Kale zaptında şehit düşmüştür.
Cenkçi Dede; Kabri Endüstiri meslek lisesi bahçesindedir. Eskiden bağıran çağıran çocukları oraya götürür. yüzüne bir şaplak vurulur dua edilirdi.
Kabaklı Dede ;yeni cami civarındaki sokaktadır.
Kesik baş Dede; Meydanoğlu iş hanı yanındadır.
Ebu ishak; Yonca altı camisi çeşme yanındadır.
Yasin Dede; Saraçlar caddesinde bir iş yerindedir.
Sahipler Sultan Türbesi; Yonca altı camisi ön cephede eskiden buğday pazarı kurulurdu.Geçmiş dönemde kadınana türbeleriyle
Tamir ve tadil gördü.Sahip Ata beylerinden Muzaferettün Devle ve ailelerine ait sandukalar vardır.
Erenler ( Kumartaş köyü, (mahallesi)
Kız Eren; Cami güneyinde, yani kıblesinde rüyalarda kız olarak görülürmüş. Uzun eren 10 metre.
Garip Eren; Kuzey uçta Osmanlıca kitabesi var. köy içinde irili ufaklı erenler var. Afyonun bazı köylerinde de eren evliya var. Örneğin MAHMUT Sultan şuhutta , İhsaniye Kayıhan kasabasında Hayran Veli, Karaca Ahmet sultan. YUNUS EMRE,yi çayköy Sandıklıda Saygıyla sevgiyle anılır.
