Hz. Mevlana’nın Fihi Ma Fih Eseri Hakkında

Fihi Ma Fih, büyük düşünür, araştırmacı, yol gösterici (şeyhi) olan Hz. Mevlana’nın sohbetlerinde bulunanlardan bazıları tarafından tutulan notların birleştirip sınıflar ayrılmasından meydana gelmiştir. Tasavvuf büyüklerinin bu gibi sohbetlerinin yazılarak zapt edilmesi yakın zamana kadar devam etmiş eski bir gelenektir.
Haberleşme vasıtalarının yok denecek durumda olduğu devirlerde Şeyh- Mürid Münasebetlerinin devamı mektuplar ve böyle sohbetlerin tespit edilip yakın dostlara göndermesiyle gerçekleştirilmiştir. “Fihi Mah Fih” isminin içinde olması gereken şeyler buradadır anlamının kastedilmiş olabileceğini düşünebiliriz.
Fihi Mah Fih’teki konularda doğru yolu gösterme noktasında pek çok hikmetler, meseleler ve misaller vardır. Edebi sanatlarla süslenmiş bu cümleler insan kavrayışına yeni boyutlar kazandırdığı gibi, yeni ufuklar ve pencerelerde açıyor alışa geldiğimiz değerlendirmeler dışında eski fakat bizim için yeni değerlendirmeler dışında eski fakat bizim için yeni değerlendirmeler sistemi elde etmeyi sağlıyor.  Bu hususu doğrulayarak birkaç örnek verebiliriz:
Hz. Mevlana’ya göre mesel ve misal başka şeylerdir. Hak Teâlâ Kuran-ı Kerim’de misal olarak Nurunu “ışığa” ve velilerin vücutlarını da cama benzetmiştir. İşte bu benzetiş misal içindir, gerçekte Allah’ın nuru kâinata sığmaz.
Hz. Mevlana şükrü, nimeti, fark etmek tarzında tarif eder. Nimeti (lütuf ve ihsanı) fark etmemek “Küfran-ı Nimet” (Nimetin kıymetini bilmeyen nimete saygısızlık eden) olur ki halk arasında böylelerine nankör (kendisine yapılan iyiliğin değerini bilmeyen) denir.
Hz. Mevlana nimeti bir memeye benzetir ve “Şükür, nimet memesini emmektir.” Der. Meme ne kadar süt ile dolu olursa olsun memenin ucuna kadar gelmez, emmek o nimeti istemektir.
Hz. Mevlana kendi sözlerini başkalarıyla mukayese ederken karşılaştırırken kendi sözünü  “nakit” diğerlerinin sözlerini ise “nakil” olarak vasıflandırır.
Hz. Mevlana’ya göre “nakil”  nakitin bir dalıdır. “nakit” bir adamın kendi ayağı, “nakil” ise ayak şekline ağaçtan yapılmış bir kalıptır. Hz. Mevlana nakit kavramını nakil ’den ayrıt edemeyenleri şaşırmış kişilere benzetir.