AFYONKARAHİSAR EDEBİYATINDA "RAMAZAN"

Köklü bir tarihe ve kültüre sahip Afyonkarahisar’da, mübarek ramazan ayının maddi ve manevi yönden idrak edilişi ediplerimizce ele alınıp şiir ve nesir diliyle anlatılmıştır. Müstakil bir kitapta değerlendirilebilecek bu yazılarda Afyonkarahisar ve mübarek ramazan ayı ile ilgili çok güzel bilgiler bulunmaktadır. Mübarek günlerin yaklaşmasıyla birlikte camilerde, iş yerlerinde ve evlerde yapılan hazırlıklar; ramazana saygı olarak meyhane ve gazino gibi mekânların kapı veya pencerelerine yazılan “Ramazan boyunca kapalıyız” yazıları; fakir-fukara için kurulan iftar çadırları; evlere iftara davet edilen misafirler, kurulan sofralar, Afyon’a özgü bamya çorbasından kebabına, güllaçından kadayıfına kadar ikram edilen yemek ve tatlılar; ışıl ışıl aydınlatılmış minareler, camiler, huşu ile kılınan teravihler ve cami çevresinde toplanan cıvıl cıvıl sesleriyle çocuklar; sahur vaktine kadar yapılan sohbetler; manileriyle davulcular ve yarı uykulu yarı heyecanlı sahur telaşı gibi nice güzellikler yazılan bu şiir ve düzyazılarda dile getirilir.
Mübarek ramazanın Afyonkarahisar’da idrak edilişi üzerine yazılmış onlarca şiir ve düzyazı bulunmaktadır. Merhum Adanalı Ziyâ'dan çok etkilenen merhum Ali Türk Keskin’in, bu etkilenişini gösteren şiirlerinden birisi aruz vezniyle yazdığı "Ramazan" başlıklı kıt’asıdır:
“Vecd-i Hakk zevk-i ilâhîyle musaffâ ruhlar
Çıkarak göklere ecrâmile seyretmededir

Tabiat reng-i ilâhîye bürünmüş bakınız
Ramazân geldi felek ‘aşk ile devretmededir”
Çizmecizade Osman Özkişi, “Afyon’da Su Bayramı” adlı şiirinde, yaşadığı zamanın ramazan günlerini hiciv-mizah karışımı bir dille anlatır:
“.....................................
Bir tas su yok ramazanda,
Ne kovada ne kazanda.
Bu gün nöbet bizim semtin,
Akar amma taaa ezânda.

Önce başlar bir hırıltı,
Suya döner boş gürültü.
Sonra düşük tansiyonlu,
Bir su akar, hoş şırıltı.

Uyarılır konu, komşu:
"Ayşa'nım hu, Fatma'nım hu!
Kalkın ayol, akıyor su,
Bulaşık yuuu, çamaşır yu!
....................................”
Hak âşığı ve halk ozanı Yoksul Derviş, “Kadir Gecesi” adlı şiirinde ramazan ayını “Bai Bismillâh” olarak anlamlandırır:
“Bai Bismillâh”tır ramazan ayı,
Şâhın avlusuna başladık kuyu,
Kevser ırmağından doldur sen suyu,
Bi hakkı hürmeti Kadir Gecesi”.
Şair ve yazar Galip Leplebicioğlu “Ben Afyon’u Severim” şiirinde ramazanı orucu, sahuru, hatimi, duası, bayramı ile bir bütün olarak anlatır:
“..........................
Orucunu namazını
Akşam sahur zamanını                           
Duasını niyazını                                     
Ramazanı bayramını                                          
Huşu ile pek severim.                                        

Arefesi kandilini                        
İndirilen hatimini                                    
Etli Kurban Bayramını                           
Güllü bahçe kabirini                                          
Sessiz sakin pek severim.
...................................”
Rabia Barış, “Sevdalısı Bilir” şiirinde ramazan ayında Emirdağı’nda verilen ziyafetlere değinir:
“............................................
Antik kilim sundurmaya gerilir,
Ramazanda ziyafetler verilir,
Cümle âlem eyvanlara derilir,
Sevdalısı bilir Emirdağı’nı.

Rafa kalktı eski hamur teknesi,
Meşhur oldu mercimekli bükmesi,
Şimdi bir nostalji somun çekmesi,
Sevdalısı bilir Emirdağı’nı.
......................................”
Osman Çetin, “Güzel Afyon’um” şiirinde otuz ramazanda duaya durduğu camilerden söz eder:
“..................................................
Türbe, İmaret’miş çok cami saydım,
Pek çok yatırında duaya durdum,
Otuz ramazanda azını gördüm,
Evliyalar yurdu, güzel Afyon’um.
................................................”
Bu yazıyı hazırlarken “Afyaşad”da paylaşılan Ali Çelik’in “Ramazan” şiirinde de “on bir ayın sultanı” ramazan ayının maddi ve manevi güzelliklerinden söz edilir:
“On bir aya bir sultan,
Geldi yine Ramazan.
Bire bin sevap kazan,
Geldi yine Ramazan.
.............................
Ziyade olsun ikramın,
Yolunda ol Kibriya’nın.
Mübarek olsun bayramın,
Geldi yine Ramazan”
Afyonkarahisar kültürü, tarihi ve edebiyatı üzerine yazıları bulunan merhum İsmail Hızal’ın Türkeli başta olmak üzere gazetelerdeki ramazan sayfalarında ve ramazanla ilgili tefrika yazılarında kayda değer bilgiler bulunmaktadır. Konumuzla ilgili olarak alkıma geliveren eserlerden bazıları şunlardır:
Adanalı Ziyâ, "Ramazan" (bk. Sarı, Mehmet, Ziya Paşa’nın Keşfettiği XIX. Yüzyıl Heccav ve Filozof Şâiri Adanalı Ziya-Hayatı, Edebi Kişiliği- ve Şiirleri (Tenkitli Metin), Kurgan Edebiyat, Ankara, 2020, s. 428).
Adanalı Ziyâ, "Ramazaniye" (bk. Sarı, Mehmet, Ziya Paşa’nın Keşfettiği XIX. Yüzyıl Heccav ve Filozof Şâiri Adanalı Ziya-Hayatı, Edebi Kişiliği- ve Şiirleri (Tenkitli Metin), s. 502).
Adanalı Ziyâ, “Bir Ramazanda” (bk. Sarı, Mehmet, Ziya Paşa’nın Keşfettiği XIX. Yüzyıl Heccav ve Filozof Şâiri Adanalı Ziya-Hayatı, Edebi Kişiliği- ve Şiirleri (Tenkitli Metin), s. 578).
Görktan, Muzaffer (Behçetoğlu), "Afyonkarahisar Ramazan Manileri", Türkeli, S. 7244, 20 Haziran 1984.
İsmail Hızal, “Ramazan Sohbetleri” Türkeli, Nu: 7228-7252 (tefrika).
İsmail Hızal, “Merhaba Ya Ramazan”, Türkeli, Nu: 7823-7857 (tefrika).
Mehmed Niyâzî, "Ramazaniyye", Dîvânçe-i Niyâzî, Mehmed Sa‘id Matbaası, İstanbul.
Miras, Kâmil, Ramazan Müsâhabeleri, İstanbul, 1949.
Özaşkın, Tarık, “Afyonkarahisar Ramazan Manileri”, Türkeli, S. 6947-6948, Afyon, 2-4 Temmuz 1983.
Sarı, Mehmet, "Eski Ramazanlar", Türkeli Gazetesi, İrfan Sofrası Köşesi, Afyon, 15 Ocak 1999, s. 2.
Sarı, Mehmet, “Adanalı Ziyâ ve “Ramazan”, Türkay Dergisi, Yıl: 5 Sayı: 45, Mayıs 2021, s. 23-25.
Sarı, Mehmet, “Adanalı Ziyâ ve Ramazan”, Türkeli, 13 Haziran 2018, s. 6; 14 Haziran 2018, s. 8; 18 Haziran 2018, s. 8; 19 Haziran 2018, s. 8; 20 Haziran 2018, s. 8.
Sarı, Mehmet, “Ramazana Saygı”, İrfan Sofrası Köşesi, Türkeli, 2 Mayıs 2021, s. 4.
Yoksul Derviş, “Ramazan Ayında” (bk. Sarı, Mehmet, Hak Âşığı ve Halk Ozanı Âşık Yoksul Derviş-,II. Cilt-Şiirleri-, Afyonkarahisar Valiliği Yayınları, Anıt Matbaa, Ankara, 2010, s. 111).
Ramazanınız mübarek, dualarınız makbul, sağlığınız ve sofralarınız bereketli olsun kıymetli okuyucularım.