Şafi ile Hanefi arasındaki fark nedir?

Mezheplerin Doğuşu ve Yayılım Alanları

Hanefi Mezhebi, adını büyük İslam âlimi ve fakih İmam-ı Azam Ebu Hanife Numan bin Sabit'ten (ö. 767) alır. Kufe'de temelleri atılan bu mezhep, akıl ve kıyasa verdiği önemle bilinir. Özellikle Abbasi Devleti döneminde resmi mezhep haline gelmesiyle geniş bir coğrafyaya yayıldı. Günümüzde Türkiye, Balkanlar, Orta Asya, Hindistan, Pakistan, Afganistan ve Mısır gibi ülkelerde Hanefi mezhebine bağlı yoğun bir nüfus bulunmaktadır.

Şafii Mezhebi ise adını İmam Muhammed bin İdris eş-Şafii'den (ö. 820) alır. Hem Ebu Hanife'nin hem de İmam Malik'in talebelerinden ders almış olması, Şafii'ye bu iki farklı ekolün metodolojilerini harmanlama imkanı sunmuştur. Şafii, hadis ilmine büyük önem vermiş ve fıkıh usulünü sistematik bir şekilde ele alan ilk âlimlerden olmuştur. Şafii mezhebi, özellikle Mısır, Suriye, Filistin, Ürdün, Endonezya, Malezya, Doğu Afrika ve Türkiye'nin doğu ve güneydoğu bölgelerinde yaygındır.

Temel Yaklaşım Farklılıkları

Hanefi ve Şafii mezhepleri arasındaki temel farklar, delil sıralaması, fıkıh usulü ve bazı ibadetlerin eda ediliş biçimlerinde kendini gösterir:

Delil Kullanımı ve Önceliklendirme:

Hanefiler: Kuran ve Sünnet'in yanı sıra rey (akıl yürütme) ve kıyasa daha fazla ağırlık verirler. Bir meselede açık bir nas (ayet veya hadis) bulunmadığında, benzer durumları kıyas yoluyla değerlendirerek hüküm çıkarırlar. Ayrıca istihsan (güzel görme) prensibini de kullanırlar; yani kıyasın zorlayıcı veya adaletsiz bir sonuca yol açtığı durumlarda daha maslahata uygun bir hükmü tercih edebilirler.

Şafiiler: Kuran ve Sünnet'e verdikleri mutlak önceliğin yanı sıra, icmaya (İslam âlimlerinin ittifakı) ve sahabe kavline (sahabe sözlerine) de büyük önem verirler. Kıyas da deliller arasında yer alsa da, nasların yorumlanmasında daha titiz ve literalist bir yaklaşım sergilerler. Hanefilerdeki istihsan kavramına karşı daha çekimserdirler.

Hadislerin Kullanımı:

Hanefiler: Hadislerin sened ve metin açısından sağlamlığını titizlikle incelerler. Özellikle ravinin fıkıh bilgisine ve hadisin yaygınlığına dikkat ederler. Bazı durumlarda, bir hadisin amel edilmeye uygun olup olmadığını değerlendirirken, Kuran ve diğer naslarla olan uyumuna bakarlar.

Şafiiler: Hadislerin sıhhatine (sağlamlığına) büyük önem verirler ve sahih hadislerle amel etmeyi mutlak bir prensip olarak benimserler. "Sahih hadis varken reye iltifat edilmez" prensibi, Şafii mezhebinin temel karakteristiğidir.

İbadetlerdeki Başlıca Farklar

Hanefi ve Şafii mezhepleri arasında günlük ibadetlerin eda ediliş biçimlerinde de bazı belirgin farklılıklar bulunur. Bunlar, genel olarak ibadetin özünü değiştirmeyen, ancak şekli detaylarda ayrışan durumlardır:

Abdest:

Hanefiler: Abdest alırken niyet etmek sünnettir. Başın dörtte birini meshetmek yeterlidir.

Şafiiler: Abdest alırken niyet etmek farzdır. Başın tamamını veya bir kısmını meshetmek, bu konuda mezhep içinde farklı görüşler olsa da, genel eğilim tamamına yakınını meshetmektir. Ayrıca, bir erkeğin bir kadına veya bir kadının bir erkeğe (mahrem olmayan) dokunması abdesti bozar.

Ortak Nokta: Her iki mezhepte de abdesti bozan temel şeyler (tuvalet ihtiyacını gidermek, gaz çıkarmak, uyumak vb.) aynıdır.

Namaz:

Hanefiler: Namazda Fatiha'dan sonra "Âmin" demeyi gizli ve sessiz yaparlar. Rükûya giderken ve rükûdan kalkarken elleri kaldırmazlar (sadece başlangıç tekbirinde kaldırırlar). Vitir namazı vaciptir ve Kunut duası rükûdan önce okunur. Kadınlar ve erkeklerin namaz kılma şeklinde bazı küçük farklılıklar vardır.

Şafiiler: Namazda Fatiha'dan sonra "Âmin" demeyi yüksek sesle yaparlar. Rükûya giderken ve rükûdan kalkarken elleri omuz hizasına kadar kaldırırlar (ref'ul yedeyn). Vitir namazı sünnettir ve Kunut duası, Vitir namazının son rekâtında rükûdan sonra okunur (bazı durumlarda sabah namazının farzında da okunabilir). Kadınlar ve erkeklerin namaz kılma şeklinde belirgin bir farklılık bulunmaz.

Ortak Nokta: Namazın temel farzları (kıyam, kıraat, rüku, secde, ka'de-i ahire) her iki mezhepte de aynıdır.

Cenaze Namazı:

Hanefiler: Cenaze namazında Fatiha okunmaz, sadece dua edilir.

Şafiiler: Cenaze namazında Fatiha okunur.

Kurban:

Hanefiler: Kurban kesmek zenginler üzerine vaciptir.

Şafiiler: Kurban kesmek sünnettir (müekked sünnet).

Zekât:

Hanefiler: Ticaret mallarının zekâtı, malın değeri üzerinden hesaplanır.

Şafiiler: Ticaret mallarının zekâtı, alım veya satım değeri üzerinden hesaplanabilir, ancak daha çok karı üzerinden hesaplama eğilimi vardır.

Sonuç

Hanefi ve Şafii mezhepleri arasındaki bu farklar, İslam'ın zengin tefsir ve içtihat geleneğinin birer ürünüdür. Bu farklılıklar, Müslümanlar arasında bir ayrılık veya zıtlık değil, aksine bir zenginlik ve kolaylık olarak görülmelidir. Her iki mezhep de Kuran ve Sünnet'e dayanarak hüküm çıkarmayı hedefler ve nihai olarak Müslümanların Allah'a kulluk görevlerini en doğru şekilde yerine getirmelerini amaçlar.