Türkeli Gazetesi’nin dün sütunlarına taşıdığı olası bir Afyonkarahisar depreminde merkez üssünün Uydukent olabileceğiyle ilgili AKÜ Mühendislik Fakültesi’nden Prof. Dr. Çağlar Özkaymak’tan vatandaşları rahatlatan bir açıklama geldi. Güneydoğu’da meydana gelen ve 10 ilde büyük bir yıkıma neden olan depremin ardından bölgeye giderek geniş çaplı bir inceleme yapan Özkaymak ve AKÜ ekibi, bu bölgedeki izlenimlerini de Türkeli Gazetesi’ne anlattı. Haber merkezi ekiplerinin sorularını yanıtlayan Özkaymak, Afyonkarahisar’da 30’un üstünde fay hattının bulunduğunu ancak hiçbir fay hattının Kahramanmaraş’ta ki kadar deprem üretebilecek bir fay olmadığını vurguladı.
Güney Doğu Anadolu bölgemizde büyük bir deprem meydana geldi. 10 ilimizi etkiledi, 100 yılda en şiddetli depremi olarak tahmin ediliyor. Siz o bölgeye gittiniz ve dün geldiniz hocam. Oradaki izlemleriniz nelerdir?
- Evet, biz söylediğiniz gibi depremin ilk günü bölgeyi intikal ettik. Çok zordu ulaşım, gerçekten yollar kapalı hava alanları kapalı. Otobanlar zarar görmüş bölgeye ulaştık birinci günden beri en Güneyden Antakya’dan en Kuzeyde Malatya’ya kadar olan bölgede çalışmayı gerçekleştirdik. Burada sizin de söylediğiniz gibi büyük deprem var. Birincisi şu bölgede Pazarcık olarak isimlendirilen bölgede Kahramanmaraş’ın güney doğusunda ilk deprem meydana geldi. 7.8 büyüklüğündeydi, 2. Depremde 9 saat sonra yaklaşık olarak daha kuzeyde Elbistan merkezde büyük bir deprem meydana geldi. 2 depremden sonra artçılar devam etti. 4 bine yaklaşan artçı deprem sayısı bölgede var. Biz arazide yaptığımız çalışmalarda şunu gördük. Güneyde Antakya’ya kadar inmiştik biz kırık handan itibaren kuzeye doğru hasra, İhsaniye, Nurdağı burada Türkoğlu’dan Pazarcık kuzeyine kadar devam etti. Gölbaşına kadar yüzey kırıklarını çok net gözlemledik. Bu bölgeden aslında bizim Pazarcık fayı diye tanımlanan ya da Türkoğlu Gölbaşı diye tanımlanan fay segmentiyle hemen güneydeki Hassa Kırıkhan’a kadar giden Amonos sekmenti ya da kara su sekmenti olarak bilinen iki sekmenti ilk depremde kırıldığını gördük. Yine bu bölgelerde deformasyon vardı. 2. depremde daha kuzeyde etkili oldu. Bu bölgelerde de Çelikhandan Göksu arasında yaklaşık doğu batı uzanımdan hemen Elbistan’ın güneyinden geçen burada kırmızı ile gördüğümüz fay sekmentlerinin kırılmış olduğunu arazide gözlemledik. Tabi depremin büyüklüğünü şöyle anlatabiliriz; Türkiye gerçekten son yüzyılın en büyük depremini yaşıyor. Türkiye’de bugüne kadar meydana gelen en büyük deprem biliyorsunuz. Erzincan depremiydi 1939 depremi; bu bölgede meydana gelmişti. 7.9 büyüklüğündeydi, fakat bu deprem Erzincan depreminden de hasar bakımından ve şiddet bakımından önüne geçti. Aynı anda 2 tane, aynı gün içerisinde diyelim deprem yaşandı. 7,8 ve 7,6 büyüklüğünde bu depremler bölgede çok hasara da neden oldu.
Hocam bu bölgedeki böyle bir deprem bekleniyor muydu? Şimdiden sonra yine bu bölgede deprem olabilir mi, aynı bölgede tekrar depremler yaşanabilir mi, aynı şiddetle aynı büyüklükte bir deprem görünebilir mi, birde toparlama ne kadar sürebilir hocam?
- Evet, şöyle söyleyelim. Şimdi bu harita üzerinde bakın burada turuncuyla çok büyük bir zon var. Karlı ovadan başlayıp bu şekilde devam eder. Erzincan üzerinden devam ederek Erbaa bu şekilde Tosyo’dan devam eder. İstanbul’un güneyinden Kocaeli’ne kadar giden büyük bir kuzey Anadolu fayımız var. Bununla beraber aslında ülkemizin 2. en büyük zonu da doğu Anadolu fayzonumuz dediğimiz bu da Karlı ovadan başlar. Güneye doğru Bingöl, Pütürge’den Elâzığ, Hazal gölünden devam eder. Malatya’nın güneyinden Çelikhan, buradan gölbaşı, Pazarcık, Nur dağından Güneye doğru iner. Doğu Anadolu fayı son yılarda çok büyük deprem üretmemişti. En son 2020 yılında Elâzığ sivrice depremi meydana geldi. Kütürgeler depremi meydana geldi. O depremlerle bu kısma kadar olan yani Elâzığ’ın güneyinde Elâzığ ve Malatya arasında sekmentler kırıldı. İşte bu depremler suskun olan Doğu Anadolu fay hattı üzerindeki geçen hafta içerisinde meydana gelen 2 büyük depremi tetikleyen depremler arasında. Buraya kadar gelen kırılmalar aslında olayı başlattılar. Bu büyük depremlerle kırıldı ki; sivrice depreminden sonra deprem uzmanları yer bilimciler bu noktayı işaret etti. Kahramanmaraş Türkoğlu kırılacak, burası kırılacak dedik. Çünkü uzun yıllardır burası kırılmıyordu kırılması da gerekiyor. Kırmızıyla gördüğümüz fay kırılması gerekiyor, ama kırılmamış. Dolayısıyla aradan bir kaç sene geçtikten sonra bu hafta içerisinde buranın kırıldığını gördük. Burada deprem bekleniyordu 1. deprem için söylüyorum. Bu depremi bekliyorduk, fakat beklemediğimiz şey şuydu 1. büyük depremin ardından hemen 9 saat sonra kuzeydeki bu çardak sürgü fayını kırılmasını beklemiyorduk. 2. büyük depremin de 9 saat sonra meydana gelmesi olayı daha da aslında bizim için büyütmüş oldu. Şuan için bu bölgede kırılması gereken faylar kırılmış durumda ve enerjisini de boşaltmış durumda. Bu durumu Kahramanmaraş için söylüyorum. Yanlış anlaşılmasın bu bölge için şuan bizim beklediğimiz bir deprem yok. Ama artçılar devam edecektir. Artçıların büyüklüğü de 6 ya kadar ulaşabilir. Bu artçı depremleri kandillide açıkladı. 1 yıla kadar devam edebilir. Ama zaman içerisinde de büyüklükleri ve sayıları azalarak devam edecektir. O yüzden vatandaşlarımız bu bölgede yaşayan vatandaşlarımızın kesinlikle bina hasar tespitleri yapılmadan binalarına girmemesini öneriyoruz. Çünkü bazı binalar hasar almış olabiliyor ve artçılar da geçmiş dönemde bunu gördük yıkılabiliyorlar.
Afyonkarahisar’da 2012 yılında yapılan diri fay haritasına göre şu andaki fay hattının durumu nedir bunlarla ilgili bize bilgi verebilir misiniz?
-Afyonkarahisar’a baktığımızda bölgemizde çok sayıda diri fay var. Depreme yöneltebilecek faylar var bunu biliyoruz. 2012 de güncellenen Türkiye diri fay hattımıza baktığımızda Afyonkarahisar’da 30 a yakın her an deprem üretebilecek faylarımız var. Fakat şöyle bir durum var; Afyonkarahisar’la bu bölgedeki depremleri karşılaştıracak olursak; bu bölgedeki kadar büyük depremler beklemiyoruz. Yani Afyonkarahisar’da 7.8, 7.6, 7’nin üzerinde deprem beklemiyoruz. Dolayısıyla Afyonkarahisar’da yaşayan halkımız bu konuda rahat olabilirler, içleri rahat olsun bu kadar büyük deprem üretebilecek faylar bizim bölgemizde bulunmuyor. Bu bölgede meydana gelebilecek depremler en fazla 5 buçuk, 6, 6 buçuk veya 6.8’ e kadar olabilir.
- Afyonkarahisar’da maksimum 6.8 şiddetinde bir deprem olabilir. Biz Afyonkarahisar’da bölgeye baktığımızda daha çok kırıklı faylar, normal mekanizmada çalışan fayları görüyoruz. Parçalı, parçalı fayları görüyoruz. Ve her bir fayın üretebileceği depremler 6 ile 7 arasında değişiyor. Bununla beraber Afyonkarahisar’da yer alan diri fayların bu güne kadar tespit edilmiş olan verilerine baktığımızda deprem tekrarlama periyotları da yüksek. Bölgemizde ortalama bu faylar 900 yılda bir deprem üretirken örneğin az önce konuştuğumuz Doğu Anadolu fay zonu üzerinde 400 yılda bir depremler meydana geliyor. Kuzey Anadolu fayı üzerinde ise 200, 250, 300 yılda bir depremler meydana geliyor. Dolayısıyla Afyonkarahisar’daki fayların deprem tekrarlama periyotları da yüksektir. Bu bakımdan biz yerleşim olarak diğer Kuzey Anadolu fayı ve Doğu Anadolu fayı üzerindeki yerleşimlere göre daha şanslıyız. Ancak tabi tedbiri de elden bırakmamak gerekiyor. Bizim bölgemizde de hiçbir zaman unutmayalım 6.8’e kadar depremler meydana gelebilir
Hocam peki buradaki bina yapısına baktığımızda hep Uydukent sorusu özel olarak soruluyor, Uydukent ’deki toprak yapısı, zemin yapısının yumuşak olmasından dolayı burada bir tedirginlik var, bununla ilgili bir açıklama yapabilir miyiz hocam?
-Deprem sırasında meydana gelen hasarlar ve yıkımların 3 tane sebebi var; birincisi zeminin durumu. Yani zemin alüvyon zemin mi, kaya bir zemin mi. Biliyorsunuz kaya zeminlerde problem yok. Alüvyon zeminlerde problem çıkıyor. İkincisi binanın durumu; yani bina yeni deprem yönetmeliğine göre mi yapılmış, binanın yaşı nedir, binanın yapısı nasıl? İşçilik hataları var mı, mühendislik hataları var mı? Üçüncüsü de o bina fayın üzerinde mi yer alıyor? Bu 3 tane kriter aslında hasara sebep olan kriterlerdir. Biz bu 3 kriteri ortadan kaldırdığımızda aslında çok basit, hiçbir şekilde binalar yıkılmıyor. Yani deprem bölgesinde de gördük sağlam kayaların üzerinde yapılan yeni deprem yönetmeliğine göre yapılan sağlam binalar ve faydan uzakta yer alan kayalık zemindeki olan binaların yıkılmadığını gördük. Dolayısıyla biz Afyonkarahisar’da bunu yapmalıyız. Uydukent bölgesine odaklanacak olursak; Uydukent bölgesindeki zeminin kötü olduğunu herkes biliyor. Zemin suya dolgun bir zemin, kumlu bir zemin, sıvılaşma potansiyeli olan bir zemin. Uydukent ’in içerisinden diri fay geçmiyor ve Uydukent üzerindeki binalar yeni binalar, genel olarak yeni yapılan binalardır. Dolayısıyla yeni olan binalarda yeni yönetmenliklere göre yapılan depreme daha dayanıklı binalar olduğunu görüyoruz. Fakat şehir merkeziyle karşılaştırdığımız zaman Uydukent’i şehir merkezinde çok daha eski binalar olduğunu görüyoruz. Özellikle 2000 yılından önceki yönetmenliklere göre yapılan, çok iyi mühendislik hizmeti almamış, işte radyal temel, forekazık gibi temelleri kullanmamış, binaların çok olduğunu görüyoruz. Özellikle ambaryolu üzerinde bitişik nizam ve çok yaşlı binalar var, o bölgede zemin daha sağlam olmasına rağmen bir tık daha Afyon Uydukent’te göre o bölgede eski binalarımız var. Yani aslında anlamaya çalıştığım konu şu; sadece zemine bakarak karar veremiyoruz. Üç tane kriter var zemin, bina durumu, binanın yaşı ve binanın fayın üzerinde olup olmadığı.
Afyon’da Güneydoğu Anadolu’daki gibi korkulacak bir durumun olmadığını söyleyebilir miyiz hocam?
-Güneydoğu Anadolu’daki kadar büyük bir depremi biz Afyonkarahisar’da yaşamayız. Ancak şu anlama gelmiyor, Afyonkarahisar’da deprem yaşayacak. Dediğim gibi 6.8 e kadar depremler meydana gelebilecek durumda Afyon’da. Dolayısıyla bizim Afyonkarahisar’da yapmamız gereken şey aslında bellidir. Afyon il afet risk azalma planı içerisinde yapılması gereken eylemler var. Kırmızı renkli eylemler öncelikli eylemlerdir. İlk yapmamız gereken şeylerden bir tanesidir. Afyonkarahisar’da yıkılacak binalar, yani deprem sırasında yıkılacak binaları tespit etmemiz gerekiyor. Bizim deprem olmadan önce o binaları boşaltıp yerine sağlam zeminlere sağlam binalar yaparak halkımızı oraya transfer etmemiz gerekiyor. Yarın, bir gün deprem olduğunda Düzce’deki gibi, bakın geçen yıl içerisinde Düzce’de bir deprem meydana geldi. Deprem 6 büyüklüğünde oldu. Fakat bir bina dahi yıkılmadı. Çünkü bütün binalar yeni yönetmeliğe göre yapılıp sağlam zeminlere yapıldı. Afyonkarahisar’a da onu yapmamız gerekiyor. Sağlam zeminlere sağlam binaları yapıp bekleyeceğiz. Deprem meydana geldiği zaman hasarı minimuma indirebileceğiz. >>Mehmet Karakaş – Yasin AY – Hayati Kanat