“KAFKASYA’DAN AFYONKARAHİSAR’A GÖÇ ETTİLER”

Afyonkarahisar Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu topraklar olmasının yanı sıra demografik açıdan Türkiye mozaiğini temsil eden nüfus yapısına sahip olmasıyla dikkat çekerken Afyonkarahisar’da Kafkas Halklarından birçok topluma mensup insanlar kendi yerleşimlerini kurarak yaşamlarını sürdürmekteler. Afyon Türkeli Gazetesi olarak Kafkas Halkının Afyonkarahisar'a göç sürecini tarihi belgeler üzerinden sizin için derledik.

   Afyonkarahisar jeopolitik ve jeo stratejik konumu gereği .geçiş güzergahında olması  birçok uygarlığa ev sahipliği yapmasını sağlarken birçok medeniyet bu topraklarda yaşayarak eşsi eserler bırakmalarının yanı sıra  kültürel ürünleritle de Anadalu ve Türk Kültürüne ev sahplii yapmıştır.

 “KENDİ KÜLTÜRLERİNİ KÖYLERDE YAŞATIYORLAR”

Osmanlı Devleti üç kıtada toprakları olan içerisinde birçok toplumu barındıran çok uluslu bir imparatorluk olarak üç asıra yakın bir süre yaşamıştır. Osmanlı Devleti içinde yer alan Abhaz, Ubıh, Çeçen, Adige, Karaçay, Dağıstanlı gibi Kafkas Halkları Osmanlı Devleti’nin tarih sahnesinden silinmesinin ardından başta Türkiye olmak üzere İsrail, Amerika Birleşik Devletleri, Filistin, Suriye, Kıbrıs coğrafyasında yaşamlarını sürdürmektedirler. Berlin Duvarı’nın yıkılmasından hemen sonra, 1990’ların ilk yıllarından bu yana, Kafkasya’da yaşanan savaşlar ve siyasal gelişmeler, genel olarak bütün diasporada, özel olarak da Türkiye’de Çerkeslerin çok yakından ilgilendiği bir konu oldu. Üstelik aynı dönemde sadece soykırıma uğradıkları ve sürüldükleri topraklarda değil, sürgün edildikleri topraklarda (Ortadoğu ve Balkanlarda) da alevlenen savaşlara tanık oldular Türkiye’deki Çerkeslerin, özellikle de söz konusu gelişmeleri ve 80li yılları yaşamış, birbirini izleyen iki kuşağının olup bitenleri hassasiyetle takip ettiklerini ve ortak bir kaygıyı dile getirmeye başladıklarını görüyoruz.

AFYON’DA YAŞAYAN KAFKAS HALKI ÜÇ RESMİ YAZIŞMADA ANLATILIYOR

Karahisar-ı Sahib adıyla bilinen Afyonkarahisar coğrafi konumu gereği gerek iklimlerin gerekse uygarlıkların kesişme noktasındaki yeri ile Ege Bölgesi’nde, İç Anadolu Bölgesi’yle kesiştiği noktada yer alması nedeniyle başta  Frigler olmak üzere birçok uygarlığa ev sahipliği yapmış Osmanlı Devleti’nin gözde vilayetlerinden Karahisar-ı Sahib adıyla bilinen Afyonkarahisar Osmanlı Belgelerinde Karahisar-ı Sahib adıyla geçmektedir. Afyonkarahisar’a göç ettirilen Kafkas göçmenleri  “BOA. MVL.717/63” kod adıyla resmi belgelere göç kayıtları yapılırken bu belgelerden “1864 yılının temmuz ayının ortalarında İstanbul’a gelen Çerkes muhacirlerin, Bursa üzerinden Karahisar-ı Sahib’e sevk ve iskânına” dendiği ve sevkin gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi Tarih Bölümünden Dr. Mehmet Güneş,  Salnamelerin incelenmesi ve bu  alanla ilgili yapılan tez çalışmalarından, bu grup Çerkeslerin Abzeh boyundan olup Çerkesistan’ın Kafez bölgesinden geldikleri, Karahisar-ı Sahib’de 2 yıl çeşitli yerlerde misafir olarak tutulduktan sonra Döğer/Sarıcaova Köyü’ne 82 hane olarak yerleştirildikleri anlaşılmaktadır” diyerek Kafkas göçmenlerinin Afyondaki varlıklarını dile getirmektedir.

“AFYONKARAHİSAR’DA KENDİ KÖYLERİNİ KURDULAR

Afyonkarahisar’da yaşayan Kafkas Göçmenlerini araştırdığımız haberimizde  Kafkas halklarına ait belgeler günümüzde tarihsel gerçeklere ışık tutarken Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’ndeki diğer bir belge ise  (BOA.DH.MKT YB:2908-63/H-06-08-1327) numarası ile  Kafkasya’dan göç eden Abzeh boyuna ilişkin olarak, Rusya’dan hicret edip Karahisar-ı Sahib’e sevk olunan Abzehleri konu almaktadır. BOA. HR.İD.. YB:6-23/ M-24-11-1884 numaralı belgede ise , Afyonkarahisar’ın Bolvadin kazasının Akbaba karyesine ilişkin iskânları ele alınmaktadır. Karahisar-ı Sahib’de iskân edilen Çerkeslerden başka bir grup olan Yenice Köyü Çerkesleri ise, Rusya’nın iç göçe zorlamalarını kabul etmeyip Osmanlı’ya göç izni alan Woçepşi ve çevresinden gelen Çerkeslerden oluşmaktadır. Bu karma bir kafile olup, içinde Bjeduğ, Çemguy, Şapsığ ve Abzehler bulunmaktadırBu belgede Çerkes muhacirlerin nakil kararı ifade edilirken başka bir belgede ise bölgeye yerleştirilen muhacirlere arazi verildiği belirtilmektedir (BOA.HR.İD.. YB-12-6 /M-26-08-1888). Afyonkarahisar’ın Dinar İlçesinde kurulan Yapaglı Köyü Şapsığ köyü olarak kurulmuştur. Dinar ilçesindeki bir başka köy ise Genceli Köyü’dür. Şapsığ Çerkeslerinden oluşan köyde, Edirne, Silivri, Çerkesköy) Osmanlı’nın savaş dolayısıyla güçsüz ve etkisiz hale gelmiş olması nedeniyle, bölgeden parça parça, kontrolsüz bir şekilde dağılmışlar. Çerkezlerden oluşmaktadır.

YUNAN ASKERLERİ TARAFINDAN KÖYLERİ YAKILDI BUGÜN BEŞ HANEYE DÜŞTÜLER

Afyonkarahisar’ın İhsaniye İlçesine bağlı Sarıcaova Köyü seksen hane olarak krulurken bugün beş haneye kadar düşmüştür. Haberimizi yazmak için araştırdığımız Osmanlı Arşivindeki iskan belgelerinde, Köyün Kurtuluş Savaşı sırasında (1919) iki defa yakıldığı ifade edilirken  bazı evler üzerinde halen yanık izleri mevcuttur. Baskınlardan önce köy halkı başka köylere sığınmış, köye giren Yunan askerlerine çevreden ateş açılmış, Yunan askerleri karşılık verince ölen ve yaralananlar olmuş. Köyü terk etmeleri sırasında kalan bir yaşlı evinde yanarak yaşamını yitirmiş. Daha sonra köye dönmeyen köylüler de olmuş. Yanan evlerin yerine yenileri yapılmıştır. Diğer bir köy olan İhsaniye Köyü ise (B.O.A-HR.İD.. YB:6-13/ M.24-11-1884) belgesinde yer alan bilgilere göre;1867 yılında, Rusya’nın iç göç baskılarının yoğunlaştığı dönmede Osmanlı ve Rusya taraflarının birlikte planlamasıyla Sivastopol üzerinden getirilen Şapsığ, Abzeh ve Bjeduğ Çerkesleri tarafından kurulmuştur.

TEDARİK MERKEZİ OLARAK KULLANILMIŞ

Afyonkarahisar’ın Sultandağı ilçesinde yer alan Akbaba Köyünde Kafkas Göçmenleri tarafından kurulduğu  BOA.DH.MKT. YB:2908-63 H-06-08-1327 nolu iskan belgesinde yer alırken Köy, Abzeh Çerkesleri tarafından kurulmuştur. Kurtuluş Savaşı’nda (1919) tedarik merkezi olarak kullanılmıştır. Bu köy ile ilgili Osmanlı arşivlerinde sadece üç adet belge bulunmaktadır. Bu belgeler, köyün kuruluşundan uzun süre sonra, 1908 yılında köye yerleşmek isteyen 30 aile adına verilen dilekçe, dilekçeye verilen cevap ve yapılan işlemleri içermektedir (Köyün ilk yerleşimcilerinin 2-3 aileden oluştuğu bilinmekte ancak bu ailelerin nereden ve hangi dönemde geldiklerine ilişkin bir belge bulunmamaktadır. 1891 yılında Rusya’nın iç göç baskısı sırasında Laba Irmağı çevresinde yerleşik Çerkeslerin bir bölümünün Novarossk Limanı üzerinden Akdeniz’e gönderildiği, Antalya’da toplanan Çerkeslerin iki yıl içinde Konya Kadınhanı, Ilgın ve Akşehir ilçelerine dağıtıldığı Akşehir merkeze gönderilenlerin bir süre iskânsız kaldıkları, bu köye yerleşen Çerkeslerin bu gruptan olduğu büyük olasılıktır. Köyün ağırlıklı nüfusu ise belgelerde belirtilen 30 haneyi ihtiva etmektedir.>>ARAŞTIRMA HABER :EVREN ATCI